Madaxweynaha Dowlad Deegaanka Soomaalida Mustafa Muxumed Cagjar ayaa qoraal uu soo dhigay bartiisa Faceebook ku sheegay in dagaalka ka socda Itoobiya uu u dhaxeeyo argagixisada TPLF iyo dawlada federalka Itoobiya.
Jigjiga(HNN):-“Dagaalka ka socda Waqooyiga Itoobiya wuxuu u dhaxeeyaa argagixisada TPLF iyo dawlada federalka Itoobiya, ee uma dhaxeeyo laba deegaan oo dhul isku haysta. Waxaa argagixisada TPLF u qorshaysan inay dumiso nidaamka hadda jira dibna saameeyn ugu yeelato siyaasada dawlada dhexe si ay mar kale u guumaysato shucuubaha dalka ee Soomaalidu ka mid tahay,” ayuu ku yiri qoraalka uu soo dhigay bartiisa Facebook.
Madaxweynaha ayaa sidoo kale sheegay in baraha bulshada ay taageerayaasha TPLF la dhex wareegayeen talooyin liita kuwaas oo uu ku tilmaamay inay kabaha u qaadayaan dadkii horay u xasuuqday shacabka deegaanka Soomaalida.
“Waxaa ayaamahan baraha bulshada talooyin liita la dhex wareegaya taageerayaasha TPLF oo u badan kuwii shalay kaba-qaadka u ahaa kooxdaas markii ay xasuuqayeen shacabka deegaanka Soomaalida. Waxa ay rajaynayeen in argagixisadu dumin doonto dowladda dhexe halkaasna ay uga soo bixi doonto fursad kaba-qaadnimo oo ay dadkooda mar kale ku dulleeyaan.” Ayuu madaxweynaha raaciyay.
Kaddib markii Jabhadda Tigray ay la wareegeen magaalooyinka Korem iyo Alamata, gobolla kala duwan ee dalka ayaa bilaabay inay ciidamo u daabuleen deegaanadaas.
Gobolka Amxaarada ayaa sheegaya in kooxda TPLF ay soo weereen. Saraakiisha Gobolka Axmaarada ayaa ku dhawaaqay inay qaadayaan dagaal cusub oo ka dhan ah ciidamada Tigray.
Ciidamada Tigray ayaa lawareegay magaalooyin muhiim ah todobaadyadii lasoo dhaafay.
Gizatchew, agaasimaha guud ee xafiiska isgaarsiinta gobolka Amxaarada, ayaa sheegay in dulqaadkii uu ka dhamaaday “maanta laga bilaabo waxaan bilaabi doonnaa weerar cad.”
Ciidamada amniga ee howlgabka ayaa loogu yeeray inay abuubulka iska caabinta ee ka dhanka ah TPLF ay ka qayb qaatan iyada oo sidoo kale dhamaan dadka gobolka Axmaarada loogu baaqay inay si mutadawacnimo ah isku abaabulaan.
Dhanka kale, warbaahinta maxalliga ah ayaa tabisay in Oromia, Sidama iyo SNNPR ay ciidamadooda gaarka ah u direen aagga ay colaaddu ka taagan tahay.
Arbacadii, raiisul wasaare Abiy Ahmed iyo sarkaalka ugu sareeya militariga dalkaas, Jeneral Bacha Debele, waxay shacabka ka codsadeen in la taageero ciidanka iyo dowlada.
Maamulka Deegaanka Amxaarada dhankiisa wuxuu sheegay: “Deegaannada ay shacabka Amxaarada muddo u soo halagamayeen ee jiritaankooda ku xiran” sida deeganada Raya, Alamata, Walqayt-Sagade iyo Satiit-Humera “inay difaacanayaan.”
Abiy Axmed farriintiisu wuxuu ku sheegay: “Shacabka Tigray dareenka aan u qabno iyo beesha caalamka heerka aan u joogno marki ugu dambeysay ayaan tusnay.”
Wuxuu intaasi ku daray: “Nabaddu waxay nooga baahan tahay xoogaha naf hurid ah, haddana waxaan ognahay xalka ugu dambeeyo inuu yahay mid nabadeed”.
“Innaga oo dadaal ugu jirno in aan fududeyno howlaha gargaarka bini-aadamnimo ee lagu gaarsiinayo deegaanka Tigray, haddana dhinaca kale cadowgeenna gudaha iyo dibadda oo iskaashanaya waxay nagu soo qaadeen dagaal ay u mideysan yihiin, kulligoodna waan iska celineynaa,” ayuu yiri.
Dagaalka Itoobiya ma wuxuu isu bedelay mid qabiil?
Tani iyo marka uu dalka Itoobiyaha ka dhacay isbeddelka uu majaraha u qabtay Dr Abiy Axmed waxaa sii badanayey khilaafka u dhaxeeya dowladda Federaalka iyo Dowlad Deegaanka Tigreega, iyada oo uu deegaankaasi uu ku doodayo iney dowladda hadda ka arrimisa dalka Itoobiya nidaamki Federaalka ee lagu heshiiyey god ku sii rideyso.
Tan iyo markii xukunka laga tuuray hogaamiye Mengistu Xayle Mariam sannadkii 1991 ilaa iyo 2018, TPLF waxay ahayd saaxiibka ugu weyn ee isbahaysigii xukunka xilligaasi hayay, sidoo kale waxay maamuleysay gobolka Tigeerga laftirkiisa.
Kooxda TPLF ayaa door muhiim ah kulahaa jaga ka tuuristii madaxweyne Mengistu waxayna dooneysay oo keliya inay maamusho siyaasada wadanka iyo sidoo kale dhaqaalaha.
Xiisad ayaa ka taagan gobolka Tigreega kaddib markii Ra’iisul wasaaraha uu ku dhawaaqay tallaabo militeri oo ka dhan ah maamulkaas.
Is afgaran waaga ka dhex jira TPLF iyo Mr Abiy waxay ka dhigan tahay jab xoog leh oo salka ku haya awoodda dalka.
Inta badan hogaamiyaasha gobolada Tigray, oo uu kamid yahay Mr Debretsion, waxay kasoo shaqeeyeen dowlada dhexe mudo dheer.
Mr Debretsion, oo ah halgamaa ayaa mar soo noqday ra’iisul wasaare ku xigeen. Saaxiibadiis iyo la taliyayaashiisa ayaa sidoo kale xilal muhiim ah ka soo qabtay dalka ilaa Mr Abiy uu xukunka qabtay.
Guddiga fulinta ee deegaanka ismaamulka Tigreega ee dalka Itoobiya ayaa bishii September sheegay in go’aan kasta oo golaha Federeeshiinka ka soo baxa oo lagu joojinayo doorasha ka dhacda deegaankaasi uu ula mid yahay dagaal la iclaamiyey oo lagu soo qaadayo deegaanka Tigreega.
“Shacabka Tigreega waxay xaq u leeyihiin iney doortaan ciddii hoggaamin lahayd, halka la rabay in lagu dhiirrigeliyo in la carqaladeeyo doorashadooda waa mid lid ku ah geeddi socodka dimuqraadiyadda” ayaa war-murtiyeedka lagu yiri.
Hase yeeshee golaha ayaa go’aamiyay in dowladda ay maamulka sii heyso muddo aan la cayimin, iyagoo amar ku bixiyay in doorashada dib loo dhigo sababo la xiriira fayraska corona.
Arrintaas ayaa horseedday xiisad weyn oo ka dhex billaabatay xukuumadda uu hoggaamiyo Dr Abiy Axmed iyo siyaasiyiinta gobolka Tigray.
Gobolka Tirgay ayaa looga dhawaaqay in doorashadiisa aan dib looga dhigi doonin waqtigii sharciga ahaa, taasoo horseedday ismariwaa baaxad leh.
Maamulka Tigreega ayaa ka dhagafureystay digniinaha iyo farriimaha uga imanayay Aqalka Sare, Guddiga doorashooyinka qaranka iyo dowladda dhexe ee dalkaasi Itoobiya intaba.
XIGASHADA SAWIRKA,GETTY IMAGES
Xiisadda taagan waxay sare u qaadday cabsida laga qabo in xisbiga Tigray-ga ee TPLF uu tallaabo u qaadi karo sameynta maamul u gaar ah oo ka madax bannaan federaalka Itoobiya.
Siyaasiyiinta TPLF waxay mar walba ku celceliyaan inay diyaar u yihiin sidii uu gobolkaas – oo xad la wadaaga Eretariya – uu uga sii mid ahaan lahaa Itoobiya. Laakiin waxay hoosta ka xariiqeen in ay difaacan doonaan waxa ay ugu yeereen “ismaamulka iyaga u gaarka ah”.
TPLF waxay horraan dowladda dhexe ugu eedeysay inay waddo qorsheyaal ay kusoo weerareyso gobolka.
Xisbiga TPLF ayay awoodda dalka Itoobiya gacanta ugu jirtay ku dhawaad 30 sano markaasi oo uu ka dib Abiy uu xukunka kala wareegay sanadkii 2018-kii.
Maxay TPLF doonayaan?
Maamulka Tigray wuxuu dib u habaynta Mr Abiy u arkaa inay tahay isku day lagu doonayo in lagu dhiso nidaam dowladeed oo mideeysan kaas oo lagu burburinayo nidaamka federaalka ee hadda jira.
Sidoo kale TPLF waxay ka biya diidantahay waxa ay ugu yeedhay saaxiibtinimada “aan mabda’a lahayn” ee ra’iisal wasaaraha iyo madaxweynaha Ereteriya Isaias Afwerki.
Mr Abiy wuxuu ku guuleystey Abaalmarinta Nabadda ee Nobeelka ee sanadka 2019-kii taas oo uu ku mutestay dadaalkiisa ku aadan nabadeynta colaadda daba dheeraatay ee Ereteriya iyo Itoobiya.
Laakiin kooxda TPLF waxay dareensantahay in danaha Tigreega la iska indhatiray waxayna doonayaan inay waxbadan ka yiraahdaan xiriirka mustaqbalka ee wadanka deriska la ah Itoobiya.
Ra’iisal wasaaraha ayaa dhankiisa wuxuu aaminsanyahay in saraakiisha TPLF ay wiiqayso awoodiisa.